Met de postautobus van Danzig naar Marienburg of Elbing en v.v.
Ton Hulkenberg
Het vervoer met een postautobus heet in Duitsland met de Kraftpost onderweg. De ideeën voor een Postkraftlinie werden al aan het einde van de negentiende eeuw bedacht en uitgevoerd. Met vallen en opstaan kwam de eerste echte lijn in 1905 in Beieren tot stand. De post was zo overtuigd van dit idee dat op den duur in heel Duitsland postautobussen werden ingezet om post en passagiers te vervoeren in streken waar geen treinen reden. De postautobussen vervoerden hoofdzakelijk personen en een kaartje moest je meestal reserveren. Aan deze bussen waren brievenbussen (afb.1) bevestigd en op de halteplaatsen kon men dan zijn post daarin kwijt. Op het eindpunt leegde men de bus en ging de post het normale circuit in.
Ook in de Freie Stadt Danzig (FSD) voerde men dit systeem in. De post reed met bussen met 26 tot 28 zitplaatsen en 6 staanplaatsen. Ook kon men met een gezelschap uitjes boeken; dat kon bij het hoofdpostkantoor in Danzig-Langfuhr. Vanaf 1929 waren er twee routes geopend. De bekendste is die vanuit Danzig naar Marienburg. De andere ging ook vanuit Danzig via Ladekopp en Einlage naar Elbing (afb. 2), beide routes in Oost-Pruisen.
In 1929 kostte een enkeltje naar Marienburg 5 Gld en een driedaags retour 8,35 Gld. Een enkeltje naar Elbing was 5,75 Gld. In 1936 was die prijs gezakt naar 5,40 Gld en naar Elbing verhoogd tot 6,15 Gld voor een enkele reis. Zo’n reis naar Marienburg duurde ongeveer drie uur en 15 minuten.
De grens passeerde de autobus bij Kalthof, het vroegere deel van Marienburg maar nu deel van de FSD (afb.3).
In Marienburg werd op het hoofdpostkantoor en op het kantoor Marienburg 2 een bijzonder stempel gebruikt (afb. 4 en 5). In Elbing had men hetzelfde stempel maar nu met inschrift Elbing (BHF.) 2 (afb. 6). Van Elbing zijn ook machinestempels bekend. Een was er op het hoofdpostkantoor in gebruik en een ander op het kantoor 2 bij het station (afb. 7 en 8).
In de FSD waren slechts machinestempels in gebruik die op deze Kraftpostnaar Marienburg wezen. In totaal zijn deze stempels met vijf verschillende dagstempel-koppen bekend (afb. 9, 10, 11). Stempels die voor de Kraftpost naar Elbing reclame maakten, waren er niet.Maar wat gebeurde er met de post die in de brievenbussen van de Kraftpostbussen terechtkwam? Op de route van Danzig naar Marienburg waren zeker twaalf halte-plaatsen. Had men haast en kon men het legen vande brievenbus in het dorp niet afwachten, dan deed je je post in de Kraftpostbrievenbus. Deze autobussen reden driemaal daags v.v. op deze routes.
Voor richting Marienburg was het natuurlijk alleen zinvol als je post naar Duitsland of verder wilde versturen. Maar je kon evengoed ergens op een bushalte post afgeven voor een van de volgende halteplaatsen. De brievenbus werd echter pas in Marienburg of Elbing geleegd. Het poststuk ging dan weer via de normale postweg naar de geadresseerde. In de tegenovergestelde richting kon natuurlijk wel post voor binnen de FSD meegegeven worden. Eenmaal terug in Danzig werd ook hier de bus geleegd, gesorteerd en besteld.
Post onderweg afgegeven richting Marienburg werd pas gestempeld op het eindpunt van de bus bij het kantoor Marienburg 2. Omdat men hier een Duits stempel op een buitenlandse postwaarde zette, moest er ook een herkomststempel op deze post komen. Er zijn voor deze post naar Marienburg twee stempels gebruikt (afb. 12 en 13). Deze stempels zijn altijd in violet afgeslagen.
Voor de post richting Danzig bestond ook zo’n stempel. Deze had de tekst Kraftpost Marienburg (Westpr.) – Danzig. Dit stempel is echter zeer zeldzaam en ik kan het u niet laten zien. Op de route naar Elbing gebeurde precies hetzelfde. De brievenbus van de Kraftpostbus werd in Elbing geleegd bij het hoofdkantoor en hier werd ook een herkomststempel geplaatst (afb. 14). Dit stempel is zeldzamer dan dat van Danzig-Marienburg.
Onopgelost blijft de vraag wie het violette stempel op de poststukken zette? Het is mij niet bekend of dit stempel door de Duitse post werd gezet of dat de buschauffeur (een postbeambte van de FSD) dit op het eindpunt deed alvorens de post aan de Duitse collega’s over te dragen.
Mogelijk stempelde hij in het postkantoor van Marienburg en of Elbing. Als de buschauffeur stempelde, kunnen we spreken over stempels van de FSD; anders zijn het Duitse stempels.
Literatuur
- Einst in Danzig. Tusk e.a., Gdansk 1997
- 80 Jahre Kraftpost in Deutschland. Archiv für deutsche Postgeschichte Nr. 2 (1989)
- Danziger Postformulare und Postwerbung. Arge Danzig Literaturblatt Nr. 967 (1995)
- Postgebührenhefte der FSD 1929 en 1935
- Routekaart FSD.Arge Danzig Literaturblatt Nr. 983a (1998)
© Filatelistenvereniging Duitsland 1987-2022
