Thom van Rossum
De postzegels van het Saargebied hebben in de loop van de tijd een veelheid van landsnamen vertoond: Saargebiet, Sarre, Saar, Saarpost en Saarland. Ook al is het grondgebied van het Bundesland Saarland het kleinste in de Bondsrepubliek Duitsland, zijn geschiedenis is veel interessanter dan van alle andere bondstaten. Het gebied dankt zijn ontstaan en omvang in de eerste plaats aan zijn politiek-geografische situatie na zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog. Het zogenaamde Saarconflict werd bepaald door de gespannen verhouding tussen Frankrijk en Duitsland. Die strijd tussen de nationale belangen en een vreedzame oplossing van de geschillen is terug te vinden op de postzegels van het Saargebied die zowel in de periode 1920-1935 als 1945-1959 zijn uitgegeven.
Direct na de Eerste Wereldoorlog bestond het Saargebied niet in cultureel, economisch of politiek opzicht. Ongeveer honderd jaar eerder was op het Wener Congres het grootste deel van het gebied aan Pruisen toegevallen, het zuidoostelijke deel aan Beieren (de Palts) en een klein deel aan het groothertogdom Oldenburg. Na de stichting van het Duitse Rijk in 1871 ontwikkelde het gebied zich tot het centrum van de Duitse zware industrie dankzij de rijkdom aan kolen en erts.
Officieel was er pas sprake van het Saargebied in de tekst van het Verdrag van Versailles (1919). Het gebied kreeg toen een tamelijk willekeurig getrokken grens en kwam voor een periode van vijftien jaar onder het beheer van de Volkenbond. Daarna zou de bevolking via een referendum (Volksabstimmung)de staatkundige toekomst bepalen.
Van Versailles naar Jalta
Tijdens de Weimarrepubliek kreeg Frankrijk een beslissende economische invloed op de regio die door een Duitser en een Fransman werd bestuurd. De kolenmijnen vervielen aan Frankrijk en de eigenaars werden door Duitsland schadeloos gesteld. Ook op de postzegels bleek de Franse overheersing. In februari 1920 werden de bekende Germaniazegels voorzien van de opdruk Sarre, de Franse naam van het gebied. Vier weken later kregen de zegels die in het voormalige Beierse deel in gebruik waren, dezelfde opdruk. De verontwaardiging hierover bij de bevolking was echter zo groot dat deze Franse opdrukken vanaf 10 april 1920 vervangen werden door de Duitse opdruk Saargebiet op de Germaniazegels.
De ‘Alte Turm’ van de voormalige benedictijnen-abdij in Mettlach is een steeds terugkerend onderwerp in de postzegels van het Saargebied van 1921 tot 1951, in totaal negen keer.
Het gebouw werd een kopje groter gemaakt voor de fabriek van Villeroy & Boch; zie hiervoor Mi.Nrs 91 en 93.
In de periode 19 februari – 21 april 1921 kwam er een nieuwe serie zegels aan het loket met afbeeldingen van landschappen uit het gebied. Deze zegels in boekdruk waren in Parijs gedrukt bij de drukkerij Vaugirard. Het waren nogal knullige plaatjes met een gebrekkige tanding, kortom een product van de Franse slag. In de Michel hebben exemplaren met een goede tanding een meerprijs tot 100%. De zegels waren geldig tot 30 april 1921, een zeer korte periode. De echte verzamelaar moet bij de gestempelde zegels dus letten op een datum tussen 19 februari en 30 april. Op 1 mei 1921 werd de frank als betaalmiddel in gebruik genomen. Daarom kreeg deze serie een opdruk in Franse frank; ook deze opdrukken vertonen veel gebreken waarover de Michel Spezial ons uitvoerig informeert. In 1922 kreeg de serie een herwaardering door een verbeterde uitgave van de afbeeldingen, dit keer in een groter formaat maar het was nog geen lust voor het oog.
In januari 1927 kwam een nieuwe serie van veertien landschapszegels aan het loket, wederom door Vaugirard gedrukt maar nu in rasterdiepdruk, een hele verbetering; ook de tanding was goed. Deze serie kreeg op 1 november 1934 een opdruk ‘Volksabstimmung 1935’ ter voorbereiding op het referendum van 13 januari 1935. De uitslag daarvan was overweldigend: 90,8% van de bevolking koos voor een terugkeer in het Duitse Rijk. Die terugkeer was voor Duitsland geen verrassing want al drie dagen na die volksstemming verscheen er daar een serie van vier zegels met de tekst Die Saar kehrt heim waarbij Duitsland figureert als een zorgzame moeder die haar kind knuffelt.
Onder Franse bezetting
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog stelden de Amerikanen voor het Saargebied een burgerregering in; op 20 juli 1945 werden de Amerikanen door Franse troepen afgelost. Opnieuw had Frankrijk het industriegebied graag willen inlijven maar de andere geallieerden gingen daarin niet mee. Het compromis dat de Franse regering uiteindelijk kon bereiken, hield een economische unie in onder politieke autonomie. Op 15 december 1947 trad een grondwet in werking die een economische aansluiting bij Frankrijk betekende en een politieke onafhankelijkheid van Duitsland. Een jaar later werd dat feit herdacht met twee herdenkingszegels. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog kwam de postdienst in het gebied weer moeizaam op gang, zoals in heel Duitsland. Tot eind 1945 behielp men zich met
noodmaatregelen. Tussen 17 december 1945 en 1 april 1946 gaven de Franse bezettingsautoriteiten de serie ‘wapens en dichters’ uit. De wapens sloegen op de gebieden Rheinland, Pfalz, Württemberg, Baden en Saargebied waarover zij de scepter zwaaiden. De dichters waren Goethe, Schiller en Heine; gestempeld zijn deze heren zeldzaam. Op de zegels stond de tekst Zone française en Briefpost, kennelijk ter voorkoming van geharrewar over de taal zoals in 1920. Op 20 november 1947, zes weken na de eerste verkiezingen voor een parlement, werd opnieuw de Franse frank ingevoerd. Dat is te zien aan de opdruk die de Duitse waardeaanduiding verdrong in de serie ‘beroepen en landschappen’ uit begin 1947 waar als landsnaam alleen Saar was vermeld.
Op 1 april 1948 volgde een nieuwe serie nu met de landsnaam Saarpost, ook gedrukt bij de Franse staatsdrukkerij. Deze dertien zegels hebben betrekking op de wederopbouw en ademen helemaal een Franse geest. De ontwerper was Albert Decaris (1901-1988) die zeer veel zegels voor Frankrijk en diens koloniën heeft gegraveerd. In dezelfde Franse stijl verscheen in 1949 ook weer een serie Volkshilfe waarmee de traditie uit de periode 1920-1935 tot en met 1956 werd voortgezet. Deze toeslagzegels uit die vooroorlogse tijd vormen – gestempeld – de ruggengraat van iedere Saar-verzameling. De series van 1949, 1950 en 1951 staan ook zeer hoog in de catalogus. Om de ‘verknochtheid’ aan Frankrijk te illustreren kan hier nog vermeld worden dat zendingen naar Frankrijk in die tijd gefrankeerd konden worden volgens het binnenlands tarief, maar voor de post van en naar Duitsland gold het buitenlands tarief.
Op weg naar een Bundesland
Het Saarconflict vormde in het begin van de jaren vijftig een steeds groter obstakel voor de West-Europese integratie. In 1952 kwam Frankrijk met het voorstel om van het Saargebied een zelfstandig Europagebied te maken en dat idee werd in 1954 in het kader van de Parijse verdragen weer opgepakt. Maar het politieke klimaat had zich inmiddels in het betrokken gebied gewijzigd. De bevolking had aanvankelijk volledig achter de Franse naoorlogse politiek gestaan maar later was er een brede oppositie gekomen tegen die ‘ontnationalisering’. Op 23 oktober 1955 werd er wederom een referendum gehouden waarvoor – traditie-getrouw – weer een opdruk verscheen op drie zegels van de grote serie uit 1952. Maar deze keer werden de zegels pas een dag voor de stemming uitgegeven.
Het bijzondere stempel luidde Heute Volksbefragung im Saarland; de postale propaganda werd dus heel laat ingezet in vergelijking met 1934. De uitslag was ook nu weer verrassend duidelijk: een grote meerderheid stemde tegen het Saarstatuut. De regering trad af en Frankrijk stemde erin toe dat het gebied weer geïntegreerd werd in Duitsland. Dat gebeurde op 1 januari 1957 in politieke zin en drie jaar later was de operatie ook in andere opzichten –economisch en financieel – afgerond.
Na de hereniging met de Bondsrepubliek kreeg de postadministratie van Saarland de status van Oberpostdirektion. Er kwam een aangepaste serie Heuss-zegels met de tekst Deutsche Bundespost / Saarland, eerst zonder vermelding dat het om Franse valuta ging maar later in dat jaar met andere kleuren en de waardeaanduiding in frank. Dat principe werd aangehouden bij 24 volgende Duitse herdenkingszegels die ook in een Saarland-versie werden uitgebracht. Maar er zijn ook zes ‘zelfstandige’ Saarzegels uitgekomen, o.a. voor de Saarmesse en de honderdjarige steden Merzig en Homburg.
De Saarzegels die na 1 januari 1957 verschenen, bleven geldig tot en met 5 juli 1959. De volgende dag waren alleen nog Bundesmarken toegestaan voor frankering, waarmee een postaal bewogen periode werd afgesloten.
1957: Saarland ist endlich wieder deutsch…
© Filatelistenvereniging Duitsland 2020
